علی موسویدر یک صبح ابری بر فراز تپه‌ای مشرف بر دامنه‌های جنگلی کوهستان البرز، دوربین گروه پرنده‌نگر، پرواز یک عقاب نوجوان را در آسمان گلوگاه ایران ثبت کرد.
عقاب صحرایی نوجوانی که اولین مهاجرتش را تجربه می‌کرد، پیش قراول پرواز صدها پرنده شکاری بود که از مسیر نگاه ذوق زده پرنده‌نگرها پرواز کردند و با دوربین‌ها ثبت، شناسایی و شمارش شدند.
اینجا گلوگاه مازندران است؛ یک سو تالاب میانکاله و فلامینگوها در دیدرس است و سمت دیگر جنگل‌های چشم‌نواز هیرکانی؛ منظره‌ای که با پرواز عبوری پرندگان شکاری به تصویری منحصربه فرد و شگفت انگیز تبدیل می‌شود.
گروه پرنده‌نگری که در دو سال پیاپی نتایج هیجان‌انگیز عبور پرتعداد پرندگان شکاری به‌ویژه عقاب‌ها را در منطقه گلوگاه مازندران ثبت کرد، در سال سوم تصمیم گرفت که برای اولین بار در ایران، کل فصل مهاجرت پاییزه پرندگان شکاری را در این منطقه مورد پایش قرار دهد تا بتوان دید بهتری نسبت به ابعاد این پدیده طبیعی خارق‌العاده به دست آورد.
درباره مقاصد پرنده‌نگری در ایران در مجله جاجیگا بخوانید.
شمارش بیش از ۱۰۰ هزار پرنده شکاری
گونه‌هایی که در این پایش هیجان‌انگیز ثبت شد، خاص و از نظر حفاظت حیات‌وحش خیلی مهم بود.
شمارش بیش از ۱۰۰ هزار پرنده شکاری که بیش از ۶۰ هزار آنها عقاب‌های بزرگ جثه ای شامل عقاب صحرایی، عقاب خالدار بزرگ، عقاب شاهی و … هستند، دستاورد تیم اجرایی ۵ نفره پرنده نگر به کمک ۳۲ نفر داوطلب مشتاق در سومین سال فعالیتش در سال ۱۴۰۱ است.
این تیم با حمایت‌های مردمی و مجموعه جاجیگا، کار شمارش پرندگان مهاجر شکاری را از منطقه گلوگاه مشاهده و ثبت کرد.
شمارش پرندگان در گلوگاه پاییز ۱۴۰۱
تبدیل گلوگاه مازندران به قطب پرنده نگری
به باور اعضای این گروه خودانگیخته این اطلاعات ارزشمند در صورت توجه کافی و برنامه ریزی و سرمایه گذاری لازم، می‌تواند در میان‌مدت این منطقه را به قطب پرنده نگری و گردشگری طبیعی کشور تبدیل کند.
یک عقاب شاهی زیبا که در لیست سرخ IUCN به عنوان آسیب‌پذیر طبقه‌بندی شده است
پرنده نگری چیست و شمارش پرندگان چه اهمیتی دارد؟
پرنده‌نگری یا Birdwatching به طور مشخص به معنای مشاهده پرندگان به صورت آزاد در طبیعت است؛ فعالیتی مفرح و جذاب در میدانی به وسعت علم شناخت جانوران.
یک پرنده‌نگر با جهانی بسیار متنوع رو به روست که شامل چندین گونه پرنده با خصوصیت‌های ظاهری و رفتاری متفاوت، الگوهای مهاجرتی متنوع و زیستگاههای مختلف است؛ جهانی که هر جستجوگری را شیفته پیچیدگی و وسعت خود می‌کند.
مهاجرت پرندگان می‌تواند مثلاً از ارتفاع سرد و خنک یک کوه به دامنه‌های معتدل‌تر آن یا از قاره‌ای به قاره دیگر و یا از نیمکره شمالی زمین به نیمکره جنوبی یا حتی در طول خط استوا انجام شود. اینجاست که جمع آوری اطلاعات لازم برای تبدیل آن به دانش، به ارتشی از مردم علاقه مند نیاز دارد که علاوه بر کشف جهان پیرامون خود، اطلاعات مفیدی را از وضعیت پرنده‌ها جمع‌آوری کنند.
یک کورکور سیاه در حال ارتفاع گرفتن در گلوگاه
ایران یکی از مسیرهای مهاجرتی پرندگان شکاری
شمارش معمول پرندگان در کشور ما شامل سرشماری زمستانی پرندگان توسط سازمان محیط زیست و محدود به پرندگان کنارآبزی است در حالی که یکی از جذاب‌ترین انواع مهاجرت هرساله به وسیله پرندگان شکاری انجام می‌شود.
پرندگان شکاری هر سال دو بار در بهار و پاییز، مسافت‌های طولانی را طی می‌کنند تا به سرزمین‌های زادآوری یا زمستان‌گذرانی برسند؛ پرندگانی که معمولاً در راس هرم غذایی قرار دارند و عمدتاً از نظر حفاظتی وضعیت خوبی ندارند.
مبدا و مقصد این مسیر پرندگان شکاری مهاجر در منطقه اورآسیا، شمال به جنوب است؛ یعنی از شمال اروپا، آسیای مرکزی و سیبری به جنوب اروپا، آفریقا، خاورمیانه، هند، جنوب شرق آسیا و بلعکس. با این اوصاف ایران با قرارگیری بین آسیای مرکزی، سیبری، خاورمیانه و شمال آفریقا، می‌تواند یکی از مهم‌ترین مسیرهای مهاجرتی پرندگان شکاری باشد.
در کشورهای اطراف ایران، برنامه‌هایی برای شمارش پرندگان شکاری برگزار می‌شود. باتومی گرجستان یکی از مهم‌ترین گلوگاه‌های مهاجرتی است که سالیانه و در بیشتر از ۲ ماه شمارش پاییزه بیش از یک میلیون پرنده شکاری شمارش می‌شود.
گلوگاه مهاجرتی چیست؟
گلوگاه مهاجرتی به منطقه‌ای گفته می‌شود که پرندگان و خصوصاً پرندگان شکاری با توجه به شرایط جغرافیای منطقه مجبور به عبور از آن هستند. گلوگاه مهاجرتی پرندگان شکاری معمولاً در مکان‌هایی به وجود می‌آید که یک پهنه آبی وسیع و کوهستانی مرتفع وجود داشته باشد.
هر ساله می‌توان این درناهای خاکستری را در حال عبور از آسمان گلوگاه دید
گلوگاه مهاجرتی مستعد در ایران کجاست؟
برای مشاهده و شمارش پرندگان شکاری، نیاز به استقرار در نزدیکی یک رشته کوه و در ارتفاع مناسب است؛ چرا که پرندگان شکاری برای مهاجرت، نیازمند جریانات هوایی هستند که از دامنه کوه به سمت بالا حرکت می‌کنند.
از طرف دیگر دریای کاسپین، بزرگ‌ترین دریاچه جهان است که به احتمال خیلی زیاد در طول مرزهای بیش از ۴۰۰ کیلومتری آن با ایران هیچ پرنده شکاری بزرگ‌جثه‌ای عبور نخواهد کرد.
با در نظر گرفتن این موارد، تیم شمارش، تپه‌ای را در نزدیکی شهر گلوگاه در استان مازندران پیدا و برنامه را به صورت آزمایشی شروع کردند. اما اوضاع با چیزی که انتظار داشتند بسیار متفاوت شد.
برنامه‌ای که قرار بود مدت دو هفته اجرا شود با وجود هزاران عقابی که مشاهده کردند بیش از یک ماه ادامه پیدا کرد.
یک کشف بزرگ برای ایران و حتی اورآسیا رقم خورده بود؛ گلوگاهی مهم که برازنده نام شهر «گلوگاه» هست.
هر چند از مسیر گلوگاه مثل باتومی یک میلیون پرنده عبور نمی‌کند اما گونه‌های عبوری آن از نظر حفاظتی بسیار مهم هستند.
در سال ۱۴۰۰ پروژه پرنده نگری با کمک داوطلبانی که شیفته پرنده‌نگری بودند برای سال دوم اجرا شد، زمان برنامه افزایش پیدا کرد، کیفیت شمارش بالاتر رفت و تعداد پرندگان شکاری شمارش شده به بیش از ۳۰ هزار رسید.
همه چیز گویای واقعیتی شیرین بود که تا آن زمان از چشم پرنده‌شناسان ایرانی و خارجی پنهان مانده بود.
شکارچیان آسمان در حال استفاده از فرصت دیدار و شمارش پرندگان شکاری
سال سوم پروژه پرنده شماری
با توجه به اینکه اطلاعات مربوط به مهاجرت پرندگان بعد از چند سال شمارش منظم به اعتبار قابل اتکایی می‌رسد، سال سوم اجرای پروژه شمارش پرندگان شکاری گلوگاه نقطه عطف اجرای این برنامه بود.
این بار برنامه تیم استقرار دوماهه در گلوگاه بود. بر همین اساس، چند هفته قبل از شروع شمارش، طبق استراتژی تیم مبنی بر حفظ استقلال مالی و اتکا به حمایت های مردمی، گروه بر آن شد که منابع مالی مورد نیاز را با کمک مردم و شرکت‌های خصوصی علاقه‌مند به مشارکت در حفاظت از محیط زیست تامین کند.
با اعلام فراخوان در شبکه‌های اجتماعی توسط اعضای تیم، مبلغ مورد نیاز برای شروع پروژه با همراهی داوطلبانه مردم فراهم شد و محل اقامت دو ماهه تیم در گلوگاه هم با حمایت سامانه گردشگری “جاجیگا” تامین شد و اجرای پروژه کلید خورد.
شناسایی پرندگان شکاری در فواصل دورتر با تجهیزاتی همچون اسکوپ انجام می‌شود
مشاهده بی سابقه عقاب های بزرگ جثه
در این دوره تیم اجرایی ۵ نفره به همراه ۳۷ داوطلب از نقاط مختلف کشور موفق شدند که در طی ۷۹ روز شمارش مداوم بیش از ۱۰۰ هزار پرنده شکاری را شمارش کنند که بیش از ۶۰ هزار آنها عقاب‌های بزرگ جثه شامل عقاب صحرایی، عقاب خالدار بزرگ، عقاب شاهی و … هستند. این تعداد از عقاب‌های بزرگ جثه احتمالاً هرگز در یک برنامه شمارش پرندگان مشاهده نشده‌اند.
عقاب خالدار کوچک، این گونه به تعداد کم در جنگل‌های هیرکانی زادآوری دارد
اثرات شمارش پرندگان شکاری
برای حفاظت موثر از گونه‌های جانوری بایستی اطلاعات مناسبی از وضعیت جمعیت آنها در اختیار پرنده‌شناسان و حفاظت‌گرایان قرار گیرد.
از آنجا که پرندگان شکاری در زیستگاههای زادآوری عموما مخفی‌کار بوده و دارای قلمروهای نسبتا وسیعی هستند، مطالعه بر روی جمعیت آنها در این مناطق بسیار دشوار و هزینه‌بر است و نیروی انسانی زیادی لازم دارد.
اما گلوگاه‌های مهاجرتی این فرصت را فراهم می‌کنند که با کمترین هزینه و نیروی انسانی بتوان بخش قابل توجهی از جمعیت این گونه‌ها را شمارش کرد و با پایش مستمر آنها در طول سالیان متمادی روند تغییرات جمعیت آنها را زیر نظر داشت که مثلا آیا جمعیت یک گونه مانند عقاب صحرایی رو به افزایش است یا کاهش. این اطلاعات جمعیتی پایه و اساس انجام کار حفاظتی موثر بر روی گونه‌های حیات‌وحش است.
با این اوصاف، پروژه شمارش پرندگان شکاری قرار است که هر ساله با حضور داوطلبان و کمک‌های مردمی در گلوگاه با هدف رونق گردشگری طبیعی، جذب پرنده نگرها به این منطقه و حمایت از گونه‌های کمیاب پرندگان انجام شود.
فاطمه، علی و احسان از تیم اجرایی شمارش پرندگان شکاری گلوگاه ۱۴۰۱
جلب توجه پرنده‌شناسان خارجی
پروژه شمارش پرندگان شکاری گلوگاه، کاملاً داوطلبانه بوده و قرار است تا سال‌ها توسط نسل‌های مختلف از جوانان کشورمان برگزار شود. این برنامه اولین تجربه شمارش این نوع از پرندگان در کشور و یکی از معدود پروژه‌های متمرکز در منطقه است.
مشاهده تعداد قابل توجهی از عقاب‌های بزرگ باعث شده تا توجه پرنده‌شناسان و علاقه‌مندان پرنده نگری از دیگر کشورها هم به این پروژه جلب شده و تعداد زیادی از متخصصان اروپایی علاقه‌مند به شرکت در این برنامه هستند.
امید است تلاش های قابل تحسین این گروه، با مشارکت مردم و علاقه مندان محیط زیست ایران و جهان ادامه یابد و حاصل این فعالیت‌ها به حفظ و ارتقا شرایط زیست این گونه های ارزشمند محیط زیست در این قسمت از کره خاکی بیانجامد.
برای کسب اطلاعات بیشتر و ارتباط با تیم شمارش پرندگان شکاری گلوگاه به صفحات زیر مراجعه کنید:
www.instagram.com/galugahraptors
“تمامی تصاویر این مطلب متعلق به تیم شمارش پرندگان گلوگاه است”
چه کار مسئولانه و فوق العاده ای .. تصاویر هم عالی بود. دم این گروه گرم