نوروزبل، جشنی شاد با آتشی افروخته در گیلان

نوروزبل یکی از جشن‌های محلی ایرانی و مبنای شروع سال نوی دیلمی است.

این جشن کهن‌سال در گذشته‌های دور در گیلان و مازندران برگزار می‌شده و در سال‌های اخیر هم به شکلی نمادین برپا می‌شود.

نوروزبل، جشن محلی شاد و پر شور و انرژی با موسیقی و رقص و بازی‌های محلی، نیمه تابستان در کوه‌های شرقی گیلان، دیلمان و املش، کوه های غربی مازندران، رامسر و جواهر ده و کوه های شمالی قزوین، الموت و کوه های استان البرز در طالقان با افروختن آتش برگزار می‌شده است.

در گذشته تقویم مردم گیلک‌ وابسته به گاهشمار باستانی ایرانی بوده که طبق این گاه‌شمار آخرین روز از ماه تقویم گیلکی یعنی نیمه مرداد ماه به عنوان نوروزبل جشن گرفته می‌شود.

در این نوشته با جاجیگا در مسیر افروختن آتش جشن نوروزبل همراه باشید.

راهنمای جامع و کامل سفر به شمال را در مجله جاجیگا از دست ندهید.

جشن نوروزبل چیست؟

نوروزبل جشن آغاز سال دیلمی در گذشته‌های دور گیلان است.

بر اساس تقویم باستانی دیلمی آغاز سال، نیمه تابستان و زمان برداشت محصول یعنی نیمه مرداد است.

جشن نوروزبل هم در نیمه مرداد ماه با برپایی رسوم این جشن که بی شباهت به جشن نوروز ایرانیان نیست برگزار می‌شده است.

نوروزبل به زبان گیلکی به معنی افروختن آتش نوروزی است و در این جشن با غروب آفتاب آتش عظیمی در بلندترین منطقه توسط رییس قوم برپا می‌شده است.

در مسیر سفر به لاهیجان پایتخت چای ایران با مجله جاجیگا همراه شوید.

تقویم دیلمی

طبق تقویم دیلمی هر سال معادل ۱۲ ماه و برابر با ۳۶۰ روز است. ۵ روز اختلاف میان تقویم شمسی و دیلمی به عنوان «پنجیک» شناخته می‌شود و در انتهای ماه هشتم به این سال اضافه می‌شود.

و هر چهار سال یکبار یک روز به عنوان کبیسه به نام ویشک بر پنج روز پنجیک اضافه می‌ شود.

دلیل اصلی انتخاب مبدا سال دیلمی، رسیدن فصل برداشت محصول و راحتی مردم در پرداخت مالیات سالانه بوده است.

برای تبدیل سال هجری شمسی به دیلمی، باید عدد ۱۹۵ را به سال هجری شمسی اضافه کرد و برای تبدیل سال میلادی به دیلمی نیز باید عدد ۴۲۶ را از سال میلادی کم کرد.

درباره رسم شب یلدا در مجله جاجیگا بخوانید.

محاسبه نجومی سال دیلمی

زمان برگزاری نوروزبل بین ۱۳ تا ۱۷ مرداد در نوسان است. طبق نجوم قدیم، مرداد، ماه «شیر و خورشید» است و هر سال از مرداد ماه که خانه خورشید است، آغاز می شود.

سال دیلمی، سال شمسی و خورشیدی است و به «افتو شومار» یا «آفتاب شمار» معروف است.

علت نوسان این است که: در سال دیلمی اوج گرما مبنای شروع سال است و علت نوسان به نحوه محاسبه در مناطق مختلف کوهستانی گیلان و مازندران بستگی دارد.

به همین دلیل، نوروز بل در مازندران با دو تا سه هفته اختلاف در ۲۶ تیرماه برگزار می شود.

نقش نوروزبل در زندگی دامداران

پژوهش‌های فرهنگ عامه گیلان نشان داده که «نوروز بل» ریشه  در نحوه معیشت کوه‌نشینان دارد.

و این آیین آغاز کوچ دامداران را خبر می‌داد.

در واقع سرگالش هر منطقه (بزرگ قوم) با افروختن آتش در مرتفع‌ترین قله کوه، آغاز کوچ را به دامداران خبر می‌داد و اعلام می‌کرد که فصل بردن دام به پایین کوه فرا رسیده.

شرکت‌کنندگان جشن، بر فراز بلندترین نقطه کوه رفته و کوپه‌های آتش برپا می‌کنند.

چند مرد با کلاه و شولای گالشی اطراف آتش می‌چرخند و با نوازنده‌های محلی و مردم سرود سال نو را در ستایش آتش و طلب خیر، نیکی و برکت به صورت ‌جمعی می‌خوانند:

گروم گروم گروم بل (آتشی که با هیبت می‌سوزی)/ نوروز ما و نوروز بل (ماه نوروز و شعله‌ی بلند آتش)

نو سال ببی، سال سو (ای سال نو، روشنایی باشی)/ نو بدی خونه واشو (فراوانی ببخشی به خانه‌هایمان)

نوزا و بود و وابو (مانند گیاهان نورسته نعمت‌ ببخشی)/ امئه روزی‌ئره واشو (برای رزق و روزی ما بارآور شوی)

درباره سفر به گیلان و زیباترین مناطق گیلان در مجله جاجیگا بخوانید.

نوروز بل در تاریخ

اما به باور مورخان، نوروزبل جشن نجات مردم از دست «ضحاک ماردوش» است.

«ابوریحان بیرونی» در کتاب«التفهیم  و آثار الباقیه» درباره رسم آتش افروزی  در نیمه مرداد ماه نوشته: «از این رو آتش می‌افروزند که بیور اسپ مردم را ناگزیر کرده بود هر روز دو نفر به آشپزخانه‌اش دهند تا آنها را کشته و از مغز سرشان به دو ماری که روی شانه‌های بیور اسپ بودند بخورانند.»

باور مردم کوهستان به پیشگویی هوا به وسیله آتش نوروز بل هم در تاریخچه این جشن نوشته شده؛ مردم کوهستان بر این باورند که اگر دود آتش نوروز بل به طرف کوهستان‌های جنوب برود، زمستان خوبی در جلگه خواهند داشت و اگر  به طرف جلگه برود، زمستان سخت و پربرفی در انتظارشان است.

آیین نوروزبل

«نوروز بل» هم مثل نوروز ایرانیان با رسم دید و بازدید همراه بوده.

مردم بعد از غروب آفتاب در کنار گرمای آتش به دیدار هم رفته و با خواندن ترانه‌های محلی یکدیگر را در آغوش گرفته و روبوسی می کنند.

خانه تکانی، پوشیدن رخت و لباس نو و پختن انواع نان‌های محلی و شیرینی‌های سنتی هم از دیگر رسوم این جشن بوده است.

رسم دیگر این جشن سوزاندن لباس کهنه با آتش است. گالشان، لباس‌های کهنه خود را به نیت پاکی و طلب خیر و نیکی در آتش می‌سوزانند و خود را برای سالی جدید و پربرکت آماده می‌کنند.

نوروزبل در زمان معاصر

از سال ۱۳۸۵ تا به امروز جشن نوروزبل به شکل نمادین در کوه‌های دیلمان و املش با حضور گسترده گیلانیان و گردشگران در منطقه‌ای وسیع و مرتفع برپا می‌شود.

روستای برگزارکننده‌ جشن نوروزبل از چند روز قبل از اجرای مراسم، لبریز از شادی، شور و هیجان است. مردم روستا در تب‌وتاب برگزاری جشن سال نو، خود را برای ورود گردشگران و مراسم نوروزبل آماده می‌کنند.

بسیاری از شرکت‌کنندگان این آیین، چند روز قبل از جشن به آن‌جا می‌آیند و در خانه‌های بومی روستا، اقامت می‌کنند تا ضمن لذت از فضای طبیعی و بکر و خنکای ییلاق، در جشن سال نوی گیلانی‌ها هم حضور داشته باشند.

در روز جشن، زنان و دختران با لباس‌های محلیِ و رنگارنگ در غرفه‌ها، به فروش خوراکی‌های محلی، صنایع‌دستی و بافته‌های پشمی و مانند آن مشغول هستند و با روی خوش به گردشگران خوش‌آمد گفته و شیرینی و شکلات تعارف می‌کنند.

نوای ساز و نقاره نوازندگان محلی، صدای خوش خوانندگان گیلانی با عطر نان‌ها‌ و شیرینی‌های سنتی در همهمه‌ شادی و خنده گیلانیان و گردشگران، موجی از شور و هیجان سال نو را به هر گردشگری هدیه می‌دهد.

لافندبازی (طناب‌بازی)، عروس‌گولی و کشتی گیله‌مردی ا زدیگر برنامه‌های این جشن شاد محلی است.

سخن آخر

نوروزبل جشنی قدیمی در گیلان است که هر سال بر اساس تقویم دیلمی آغاز سال نو را در نیمه تابستان و فصل برداشت محصول جشن می‌گرفته‌اند.

این جشن زیبا و کهنسال با موسیقی و آواز و رقص و رسم و رسوم محلی همراه بود و در سال‌های اخیر هم به شکلی نمادین در مناطقی از گیلان برپا می‌شود.