شب چله و آداب رسوم آن در ایران

شب چله مهم‌ترین جشن زمستانی ایرانی‌ها و بهترین فرصت برای دورهمی و معاشرت و ساختن شبی خاطره‌انگیز است.

با نزدیک شدن به شب چله بساط خرید داغ می‌شود و حال و هوای بازار، شور و حرارت یلدایی می‌گیرد.

انارهای سرخ می‌شکفند و لبخند یاقوتی می‌زنند.

هندوانه‌ها قاچ می‌خورند و خود شیرینی می‌کنند.

و بوی آجیل تازه بو داده در کوچه و خیابان می‌پیچد.

با رسیدن شب چله کرسی مادربزرگ دوباره برپا می‌شود و به استقبال آجیل و هندوانه و انار شب یلدا می‌رود و با گرما و صمیمیت خود همه را دور خود جمع می‌کند.

برای سپری کردن بلندترین شب سال در جمع گرم و صمیمی خانواده، می‌توانید روی اجاره ویلا یا اجاره کلبه‌ جنگلی زمستانی حساب کنید.

در یک کلبه‌ چوبی زمستانی زیر کرسی گرم بنشینید و شب چله را با عطر و بوی چوب و طعم خوش انار و هندوانه به صبح برسانید.

با ما در این نوشته همراه شوید تا یک شب چله استثنایی را برای امسال شما بسازیم.

شب چله چیست؟

جشن یلدا یا همان شب چله، جشن باستانی ایرانیان و برگرفته از آیین مهرپرستی است.

کلمه یلدا به زبان سریانی به معنای زایش است و اشاره به زایش مهر و آفتاب دارد.

به باور ایرانیان باستان در این شب، دوران تاریکی و حکومت زمستان به آخر می‌رسد و با گذراندن طولانی‌ترین شب زمستان، دوره زایش مهر و فرمانروایی خورشید آغاز می‌شود.

از فردای شب چله روزها بلند و شب‌ها کوتاه می‌شود.

به همین مناسبت ایرانیان در این شب با پهن کردن سفره‌ای با خوراکی‌های به رنگ قرمز مثل انار و هندوانه، برای زمستان فرش قرمز می‌گسترند و پایان حکومت سیاهی را با دورهمی، رقص و آواز و خوردن خوراکی‌های مخصوص این شب به شادی و گرمی جشن می‌گیرند.

شب چله امسال چه شبی است؟

یلدا آخرین شب پاییز است که تا طلوع اولین روز زمستان ادامه دارد.

تاریخ شب چله امسال از شامگاه پنجشنبه ۳۰ آذرماه تا بامداد روز جمعه اول دی ماه سال ۱۴۰۲ است.

 چرا به شب یلدا شب چله می‌گویند؟

ایرانیان قدیم اول تیر را به چله تابستان و اول دی ماه را به چله زمستان می‌شناختند و از آنجا که از فردای شب یلدا چله بزرگ زمستان شروع می‌شود، به آن شب چله هم می‌گویند.

سفره شب چله

سفره شب چله رنگارنگ و پر از خوردنی‌های محبوب زمستانی مثل کاسه انار سرخ دانه شده با نمک و گلپر، قاچ شیرین هندوانه، ردیف خرمالوهای نارنجی، آجیل مخصوص یلدا، گلدان معطر نرگس و دیوان حافظ شیرازی است.

سرخی در میوه‌های یلدا نماد گرما و روشنی است و براساس باورهای یلدایی، خوردن میوه‌های به رنگ سرخ و نارنجی، سرما و بیماری را در طول زمستان از بدن دور می‌کند.

در سال‌های اخیر سفره شب چله رسوم تازه‌ای به خودش می‌بیند.

هنر میوه آرایی و ترکیب آن با گل‌آرایی و ساختن سبدهایی از گل و میوه‌های پاییزی برای این شب، کار و کاسبی میوه فروش‌ها و گل فروش‌ها را به هم نزدیک کرده و سبدهای یلدایی اتفاق زیبایی هستند که بر سر بعضی سفره‌ها می‌نشینند.

شکل و ظاهر متفاوت بخشیدن به هندوانه‌های سفره یلدا مثل گل و ماهی، یکی دیگر از اقدامات یلدایی پرطرفدار است.

پختن کیک‌های مخصوص شب یلدا مثل کیک کدو حلوایی یا ژله با طرح انار و هندوانه هم پر طرفدار است.

دوختن و خریدن لباس و زیورآلات یلدایی، و عکاسی با تم یلدا از دیگر رسوم نوظهوری است که به این شب طولانی ایرانی‌ها افزوده شده.

آجیل شب چله

آجیل شب چله ترکیبی از میوه‌های خشک شده تابستانی مثل انجیر، توت، برگه آلو و قیسی به همراه چهار مغز پسته، فندق، بادام درختی و بادام هندی و البته باسلق است.

شام شب چله چیست؟

به غیر از سفره رنگارنگ شب یلدا، در این شب شام مخصوصی هم پخته و سرو می‌شود.

در نقاط مختلف ایران شام شب چله متفاوت است.

شام شب یلدای تهرانی ها، رشته پلو است. این غذا با این باور پخته می‌شود که در طول زمستان رشته کار در دست بماند و کار کاسبی رونق داشته باشد.

درباره سفر به تهران زمستانی و تفریحات فصل سپید در مجله جاجیگا بخوانید.

شام شب یلدای شیرازی‌ها به رنگ‌های یلدایی در می‌آید.

به همین مناسبت شام شیرازی‌ها در شب چله یا هویج پلوی نارنجی رنگ یا یا انارپلوی سرخ و سنتی شیراز است.

شام شب یلدا در گیلان یک غذای سنتی گیلک است که با طعم میوه زمستانی انار پخته می‌شود.

خورش انار بیج یکی از غذاهای محبوب گیلانی‌ها است که در شب چله بر سر سفره گذاشته می‌شود.

انار بیج از ترکیب رب انار، آب انار، گردو و سبزی محلی تهیه می‌شود.

سبزی پلو با ماهی یکی دیگر از غذای محلی گیلانی برای شب چله است که با ماهی تازه شمال به خصوص ماهی سفید تهیه می‌شود.

غذای شب چله در اصفهان پلوماهی، آش کدو حلوایی و دیگر غذاهای سنتی این شهر است.

درباره سفر به اصفهان شهر تاریخ و هنر معماری دوره صفویه در مجله جاجیگا مطالعه کنید.

رسوم شب چله در استان های مختلف

جدای از همه خوراکی‌ها و تنقلاتی که در این شب روی میزها و سفره‌ها با سلیقه و عشق چیده می‌شود، اصل ماجرای یلدا شب‌نشینی و همنشینی با خانواده و به خصوص بزرگ‌ترها است.

تفال به دیوان غزلیات حافظ شیرازی در شب چله یک رسم شیرین و ماندگار است که حال و هوای شب یلدا را شاعرانه می‌کند.

شاهنامه‌خوانی یک رسم ایرانی اصیل دیگر است که در شب چله برگزار می‌شود.

نشستن پای قصه خوانی و خاطره‌گویی‌های بزرگ‌ترها یکی از قسمت‌های دوست داشتنی شب‌های یلدا است.

اگرمی‌خواهید یلدای امسال را همراه با خانواده یا دوستان در فضای متفاوت و جذابی بگذرانید، اقامتگاه‌ بومگردی یک گزینه ایده‌آل است که این شب را برای شما به شبی استثنایی و خاطره‌انگیز تبدیل می‌کند.

در ادامه به بررسی آداب و رسوم استان‌های مختلف در شب چله می‌پردازیم.

شب چله در اصفهان

در سفره شب چله مردم اصفهان غیر از انار و هندوانه، انگور هم حضور پررنگی دارد و اصفهانی‌ها معتقدند به‌خاطر خواص و فواید انگور حتما باید در این سفره باشد.

یکی از تنقلاتی که روی سفره و کرسی شب یلدای مردم اصفهان پیدا می‌شود، “چلسمه” نام دارد که شامل آجیل و تنقلاتی مثل مویز، کشمش، نخود، گندم، شاهدانه و برنجک است.

آش کدو هم از غذاهای محلی اصفهان است که در شب یلدا مرسوم است که از نظر اصفهانی‌ها یلدا بدون آن بی‌معناست. این آش خوشمزه و خوش رنگ و لعاب از ترکیب کدو حلوایی، حبوبات، برنج، کشک، سبزی و پیاز داغ تهیه می‌شود.

یکی دیگر از رسوم پراهمیت شب یلدا در اصفهان به نوعروسان مربوط می‌شود.

در دوران نامزدی خانواده داماد هدایایی مثل لباس، آجیل و میوه و شیرینی برای نو عروس هدیه می‌برند. البته امروزه این رسم از شکل سنتی و قدیمی خودش درآمده و با تجملات ادغام شده.

در مسیر سفر به ییلاقات اصفهان با مجله جاجیگا همراه شوید.

شب چله در کهگیلویه و بویراحمد

شب چله در کهگیلویه و بویر احمد با “متیل گفتن“ بزرگتر فامیل معنی پیدا می‌کند. یکی از معروف‌ترین این متیل‌ها و داستان‌های افسانه‌ای، داستان دو برادر به نام احمعیل و محمعیل است.

از غذاهای معروف شب یلدا در این استان می‌توان به شله ماشکی، شله شیری، کلگ گوشت و دنگو پخت اشاره کرد.

مردم کهگیلویه و بویراحمد یک نوع آش محلی به نام آش دووا هم در این شب می‌پزند که در واقع نوعی آش دوغ است.

آجیل‌های شب یلدا در کهگیلویه هم بیشتر آجیل‌های محلی مانند گندم برشته، گردو و عسل، گِمَک، مغز بادام، کَله خُنگ و بلی پیلو هستند.

شب چله در مازندران

به زبان محلی مازندران به شب یلدا “چله شو“می‌گویند و رسم است که در این شب حتما سبزی پلو همراه مرغ، اردک یا ماهی بخورند. فسنجان با اردک و سبزی کوکو هم از دیگر غذاهای محلی است که مازندرانی‌ها با آن به استقبال زمستان می‌روند.

خوردن انار قرمز، میوه‌های مختلف، آجیل و تنقلاتی مثل گندم برشته، تخم بود داده هندوانه و کدو، کدو حلوایی پخته و میوه خشک نیز در این شب بسیار رایج است.

البته هندوانه هم در سفره شب چله مازندرانی‌ها جایگاه ویژه‌ای دارد و معتقدند خوردن یک قاچ هندوانه در شب یلدا از سکته قلبی و دندان‌ درد جلوگیری می‌کند.

“دلجویی از خانواده‌های عزادار” و “هدیه بردن برای تازه عروس” از دیگر آداب شب یلدا در مازندران هستند.

شب چله در گیلان

در بین سفره شب چله مردم گیلان حتما هندوانه پیدا می‌شود، چون معتقدند خوردن هندوانه از احساس سرما در زمستان و احساس گرما در تابستان جلوگیری می‌کند.

“آو کونوس” از پایه ثابت‌ سفره شب چله در گیلان است.

گیلانی‌ها از اوایل پاییز ازگیل‌های خام را به همراه آب داخل خمره‌ می‌ریزند و سر خمره را محکم بسته و در جای خنک نگه‌ می‌دارند تا رسیدن شب یلدا آو کنوس هم آماده می‌شود.

در مسیر سفر به شمال با مجله جاجیگا همراه شوید.

شب چله در قزوین

در قزوین هم مانند همه جا خوردن انار دانه شده و هندوانه شب یلدا رواج دارد و خرمالو یکی از میوه‌هایی است که همیشه سر سفره یلدا در قزوین یافت می‌شود.

قزوینی‌ها برای شام شب یلدا، کله پاچه یا انارپلو می‌پزند، البته قدیم‌ترها شیر برنج هم برای شب چله می‌پختند.

در مسیر سفر به قزوین با مجله جاجیگا همراه شوید.

سخن آخر

همانطور که گفتیم شب چله فرصتی برای دورهمی دوستانه و ساختن شبی خاطره‌انگیز و رویایی است.

در شب یلدا زیر کرسی گرم بنشینید و شب چله را با عطر و بوی چوب و طعم خوش انار و هندوانه به صبح برسانید.